یونجه

نام: یونجه

نام عمومی: Alfalfa

نام علمی: Medicage Sativa

مقدمه

بومی جنوب غربی آسیا و در ردیف اسپست معروف بوده، یونجه را سلطان گیاهان علوفه ای می گویند. چون ضمن تولید بالای ارقام مختلف آن با هر شرایط آب و هوایی سازگاری دارد. این گیاه در بهار اولین گیاهیست که علوفه (گل) می دهد و یک گیاه چند ساله است و در سال چندین چین می دهد. مخارج کشت آن نیز کم بوده و برداشت آن آسان می باشد. هر هکتار در سال با توجه به آب و هوای منطقه بین 12-4 تن علوفه خشک می دهد.

گیاهشناسی

ریشه گیاه یونجه در یک خاک مناسب تا عمق 1 متر نفوذ می کند. همچنین آب تحت الارض را به خوبی جلب می کند و رفته رفته در سال دوم کاشت به خشکی مقاوم می شود. خاک مناسب برای یونجه خاکی است که به صورت شنی-رسی باشد. چون اگر فقط خاک شنی باشد خیلی باریک ریشه نفوذ می کند و رشد فرعی ندارد که این مناسب نیست.

طوقه در گیاه یونجه روی کمیت و کیفیت علوفه بسیار مناسب است. در اغلب گیاهان همچنین در طوقه یونجه نقطه ی دترمیناسیون وجود دارد که اگر در هر گیاهی از بین برود، دگر ساقه تولید نمی کند بلکه پنجه می زند که زیاد شرایط مناسبی نیست. زیاد محیط گرم می شود، میزان تنفس افزایش پیدا می کند و شرایط برای رشد قارچ مناسب می شود. توجه داشته باشیم که در یونجه هر چقدر ساقه بیشتر شود، عملکرد هم بییشتر می شود بنابراین برداشت باید از cm 10 بالای خاک صورت گیرد که به نقطه دترمیناسیون آسیب نرسد.

ساقه در یونجه معمولا توخالی است. برگ های آن 3 برگچه ای است که 2 برگچه ی کناری دم برگچه ندارد. فقط برگچه وسطی دم برگچه دارد. و نکته مهم تر اینکه دم برگ وسطی یونجه کمی خمیدگی دارد. این نکته از این لحاظ مهم است که برای تشخیص برگ یونجه از برگ شبدر برسیم بکار می رود زیرا شبدر برسیم خمیدگی دم برگ وسطی را ندارد.

گل های یونجه به صورت خوشه ای مرکب است که 10 پرچم دارد بطوریکه 9 تا از پرچم ها به هم چسبیده و یکی آزاد که دیادلفوس می نامند. با توجه به اینکه گیاه دگرگشن می باشد بطوریکه تا 90% ذگرگشن در این گیاه وجود دارد. معمولا میوه این گیاه به صورت نیام می باشد که نیام میوه در اثر رشد سریع قسمت تحتانی پیچیده و حلرونی شکل می شود.

عمل تریپینگ (Tripping: باز کردن گلبرگ ها که باعث گرده افشانی می شود) توسط زنبور ها صورت می گیرد. اگر این زنبور ها نباشند، میزان عملکرد به شدت کاهش می یابد. وزن هزار دانه یونجه بین 2.5 تا 3.5 گرم می باشد. نکته دیگر اینکه برای تولید عسل و عمل گرده افشانی بعتر در مزارع یونجه 8 کندو در هکتار کافیست.

اکولوژی آب و هوای مناسب برای کشت یونجه

یونجه گیاهی است که گونه های مختلف آن در مناطقی که دارای شرایط آب و هوایی متفاوت می باشند، تغیییرات مختلف درجه حرارت را به خوبی تحمل کرده و در مناطق خیلی سرد و خیلی گرم و حتی در مناطق خشک قادر به ادامه رشد و نمو می باشد. ایمن گیاه گرمای 50 درجه وگاها 55 درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل می نماید و در برخی از مناطق سرد جهان، سرمای 40 تا 45 درجه زیر صفر را به خوبی تحمل می کند.

از نظر کلی تحمل یونجه در برابر گرما به مراتب بیستر از سرما است.. حداقل دمای لازم برای تولید جوانه از بذر این گیاه حدود 10 درجه می باشد. مهم ترین و مناسب ترین دما برای رشد اندام های هوایی یونجه گرمای حدود 25 درجه می باشد.در مناطق آفتابی که گرمای مناسبی داشته باشد، گیاه یونجه رشد بهتری داشته و محصول بیشتر و بهتری تولید می کند.

خاک مناسب

یونجه به دلیل دارا بودن ریشه های عمیق و توسعه یافته لازم است در خاکی کاشته شود که کاملا قابل نفوذ بوده و دارای عمق کافی باشد. مقاومت یونجه در برابر شوری خاک نسبتا زیاد بوده و یکی از گیاهان مقاوم به شوری محسوب می شود بطوریکه مقاومت آن در برابر شوری از پنبه و چغندر قند نیز بیشتر است و از جو کمتر. به همین علت در مناطق شور جنوب کشور مثل خوزستان به خوبی رشد می کند. PH مناسب برای رشد یونجه بین 6 تا 7.2 می باشد ولی می تواند PH های 7 تا 8.5 را نیز تحمل کند.

یونجه دارای پروتئین، ویتامین A و C و … است. در یونجه ی تازه درو شده مقدار ویتامین A در حداکثر مقدار خودش افزایش پیدا می کند و به تدریج ویتامین C هم افزایش پیدا می کند ولی وقتی زیاد بماند، مواد غذایی آن کاهش پیدا می کند.

مواد غذایی مورد نیاز یونجه:

یونجه به علت اینکه در روی ریشه های خود باکتری های تثبیت کننده ی ازت از نوع ریزوبیوم ملیلوتوز را دارد. در نتیجه در طول دوران رشد خود نیاز چندانی به ازت ندارد. سایر باکتری های تثبیت کننده ازت شامل ریزیبیوم تری فولی مخصوص شبدر و … است.

این گیاه در تمام دوره ی رشد احتیاج زیادی به فسفر دارد و بهتر است هرساله در اواخر پاییز این عنصر به زمین اضافه شود. مقدار فسفر مورد نیاز تحت شرایط متفاوت آب و هوایی متغیر بوده و هرساله لازم است حدود 200-90 کیلوگرم فسفر خالص به خاک اضافه شود زیرا فسفر مقاومت گیاه را برابر خشکی و گرما افزایش می دهد. همچنین باعث افزایش سرعت ریشه دهی گیاه می شود. همچنین فسفر مقاومت دانه های گرده را در برابر گرما افزایش می دهد.

یکی دیگر از عناصر مورد نیاز برای رشد یونجه عصر پتاس می باشد. این عنصر مقاومت گیاه را در برابر آفات و بیماری ها و سرما افزایش می دهد، باعث انتقال مواد غذایی در گیاه می شود. همچنین باعث افزایش کیفیت مثل افزایش پروتئین می شود. هچنین میزان پتاسیم مورد نیاز 100-75 کیلوگرم در هکتار می باشد. این عنصر را باید در فصل پاییز به خاک اضافه نمود.

کود دامی و پوسیده نیز یکی از مواد ضروری و مورد نیاز برای رشد یونجه می باشد. زیرا سبب افزایش نفوذ پذیری و پوکی خاک شده و همچنین باعث افزایش گرمای خاک در زمستان های ماطق سرد می شود. موجب اصلاح خاک و تامین قسمتی از مواد غذایی خاک خواهد شد. میزان مصرف این کود بین 50-30 تن در هکتار بوده است.

یکی دیگر از عناصر مورد نیاز برای کشت یونجه آهک یا کربنات کلسیم یا سدیم می باشد. زیرا اضافه کردن آهک سبب کاهش PH اسیدی می شود. میزان آهک مورد نیاز بسته به شرایط خاک بین 3 تا 6 تن در خاک اضافه می کنند و نکته اینکه برای کاهش اسیدیته ی خاک ر چند سال یکبار افزایش آهک به خاک ضروری می باشد.

آماده نمودن زمین و عملیات کاشت:

با توجه به اینکه یونجه گیاهی است که پس از کاشت در اکثر مناطق به مدت چند سال متوالی در یک زمین باقی می ماند و هر ساله بسته به شرایط محیطی می توان بین 10-3 چین و در برخی مناطق15-12 چین محصول برداشت نمود. بنابراین فقط یکبار اقدام به کاشت این محصول می نمایند. با توجه به اینکه این گیاه دارای ریشه های قوی و عمیق می باشد، هنگام آماده نمودن زمین برای کاشت بذر در تهیه ی زمین باید دقت کافی به عمل آید.

همچنین به علت اینکه این گیاه دارای بذر خیلی کوچک و ریز می باشد، بنابراین بستر بذر باید خیلی مناسب بوده و ذرات خاک هنگام اجرای عملیات تهیه ی زمین مانند شخم و دیسک باید ابعاد کافی و مناسب داشته تا بذر کاشته شده به خوبی با ذرات خاک تماس حاصل نماید. بنابراین در ابتدا در اواخر پاییز باید شخم عمیق بزنیم تا فصل بهار زمین به حال خود رها شود تا کلوخه ها در اثر سرما و بارندگی و احتمالا یخبندان متلاشی و نرم گردیده و در فصل بهار هنگام کاشت اگر لازم باشد، شخم دیگری زده می شود. زمان کاشت نیزدر مناطق سرد در بهار و در مناطق جنوبی کشورمان در اوایل پاییز می باشد.

مقدار بذر مورد نیاز: حدودا بین 12-10 کیلوگرم در هکتار خواهد بود. گاهی اوقات هم بذر مصرفی بین 40-30 کیلوگرم خواهد بود. ولی اگر کاشت به صورت تمام مکانیزه باشد، میزان بذر مورد نیاز بین 5-4 کیلوگرم می باشد. پس از آماده نمودن رمین و تهیه و آماده نمودن بذر، کود های مورد نیاز (فسفر و پتاس) به خاک اضافه می شود. اگر بذر یونجه در محیط مناسب خاک قرار گرفت، به سرعت جوانه تولید کرده و به رشد خود ادامه می دهد.

عملیات داشت:

آبیاری (Irrigation): این گیاه به علت داشتن ریشه های عمیق و همچنین شاخ و برگ های فراوان در دوران رشد خود به آب نسبتا زیادی احتیاج دارد به خصوص بعد از هر چین برای ترمیم اندام های قطع شده باید آبیاری دقیق صورت گیرد. در زمان کاشت و تولید یونجه حتما باید رطوبت کافی در اطراف بذر وجود داشته باشد تا بتواند با جذب رطوبت تولید جوانه نماید و با توجه به اینکه جوانه ی اولیه خیلی کوچک، ظریف و ضعیف است بنابراین هنگام خروج جوانه از خاک باید سطح خاک نرم بوده و در سطح خاک سله یا کلوخه وجود نداشته باشد.

پس از آنکه یونجه به اندازه ی کافی رشد نمود، مقدار آب و مراحل آبیاری بسته به درجه حرارت محیط، جنس خاک، فصل آبیاری، سن گیاه و سایر عوامل بستگی خواهد داشت. در مناطق گرمی مثل خوزستان معمولا در فصل بهار یونجه را هر 10-8 روز و در تابستان هر 6-5 روز آبیاری می کنند. در مناطق معتذل 15-8 روز یکبار آبیاری کرده و در مماطق سرد هم مثل همدان و زنجان بین 18-12 روز یکبار آبیاری انجام می شود. پس مقدار کل آب موردنیاز یونجه بین 18-12 هزار متر مکعب در هکتار می باشد.

برداشت (Harvest): برداشت یونجه به 2 طریق سنتی و مکانیزه انجام می شود:

برداشت سنتی: اگر یونجه مانند برخی از گیاهان زراعی مثل گندم به روش کرتی کاشته شده باشد، اغلب از وسایل سنتی مثل داس های دسته بند یا دسته کوتاه استفاده می کنند که در این روش پس از آن که یونجه ها را با داس از نزدیکی های سطح زمین قطع نموده سپس آن ها را در سطح کرت ها پهن کرده تا رطوبت آن ها به حداقل ممکن رسیده یا اصطلاحا خشک شده سپس جمع آوری نموده و به مصرف غذای حیوانات یا اینکه به عنوان علوفه ی زمستانی در انبار یا در صورت امکان در روی سقف بام ها ذخیره و نگه داری می کنند.

برداشت مکانیزه: زمانی که گیاه ما بیشترین مقدار ساقه و برگ را تولید نمودو حدودا بین20-10 % مزرعه به گل نشست، باید محصول را برداشت نمود زیرا در این مرحله حداکثر عملکرد هم از لحاظ کیفیت و هم از لحاظ کمیت را دارا می باشد. نکته ی مهم اینکه اولین چین در بهار و چین های آخر در پاییز معمولا کمترین پروتئین را دارند.در زراعت های مکانیزه ی یونجه که یونجه در روی ردیف و با فاصله ی مشخص کاشته شده است، برای برداشت از وسایل مکانیکی مخصوصی استفاده می کنند که تحت عنوان دروگر یا موور (Mower) استفاده می کنند.

هریک از وسایل برداشت اندام های هوایی یونجه را از نزدیکی های سطح زمین قطع نموده، روی سطح مزرعه باقی گذاشته و پس از آنکه خشک شدند با وسیله ی دیگری به نام ریک (Rake) هنگام زیرورو نمودن که در واقع برگ ها و گل های یونجه را زیرورو نموده و در روی یک ردیف قرار می دهد. سپس با وسیله دیگر به نام بیلر (Baler) علوفه را بسته بندی نموده سپس به انبار یا محل مناسب منتقل می شود.

مراحل فنولوژی:

جوانه زنیرشد ساقه و توسعه برگ ها پنجه زنی و ادامه رشد ظهور گل آذین، رسیدن