گوجه فرنگی
گوجه فرنگی یا بادنجان رومی یکی از سبزیجات و با میوه ای سرخ رنگ و خوش بو و آبدار است.
این گیاه بومی آمریکای جنوبی و مرکزی است که طی دوره استعماری اسپانیا به سایر نقاط جهان منتقل شد.
انواع مختلف این گیاه امروزه در سراسر جهان پرورش داده می‌شود.
البته «گوجه فرنگی» از نظر علم باغبانی و نداشتن هسته در دسته سبزیجات محسوب می‌شود. گوجه فرنگی سرشار از ویتامین سی و لیکوپن است.
این میوه امروزه به روش‌های مختلفی، به‌طور خام یا به‌عنوان یکی از مواد لازم برای تهیه غذا، انواع سس و نوشیدنی مصرف می‌شود و بخش مهمی از رژیم غذایی مردم بسیاری از کشورها را تشکیل می‌دهد.
کشت و پرورش این گیاه به‌طور کلی، مساحتی حدود سه میلیون هکتار را به خود اختصاص داده‌است، که نزدیک یک‌سوم کل مساحت مختص به کشت تره‌بار در جهان است.
با وجود این که گوجه فرنگی در علم گیاه‌شناسی یک میوه تلقی می‌شود، در علم کشاورزی اغلب به‌عنوان تره‌بار (سبزیجات) شناخته می‌شود.
گوجه فرنگی به تیره بادنجانیان تعلق دارد و از گیاهان چندساله است.
به علت اهمیت اقتصادی، این گیاه موضوع تحقیق و پژوهش‌های بسیاری قرار دارد و در علم ژنتیک به‌عنوان یکی از گیاهان الگو شناخته می‌شود.
تحقیقات انجام‌شده بر این گیاه در سال ۱۹۹۰ به تولید نخستین نوع تراریخته مجاز برای مصرف و تجارت در ایالات متحده آمریکا انجامید.
رقم‌های گوجه فرنگی
امروزه هزاران (نزدیک ۷۵۰۰) رقم گوجه فرنگی در سراسر جهان کشت می‌شود.
این رقم‌ها در اندازه، شکل، رنگ و طعم با یک‌دیگر فرق می‌کنند.
قطر آنها ممکن است از ۱ یا ٣ سانتی‌متر (گوجه فرنگی ریز آلبالویی و گوجه فرنگی وحشی) تا ۱۰ سانتی‌متر (گوجه فرنگی گوشت گاوی) باشد.
با این وجود بیشتر گوجه فرنگی‌ها در مراکز خرید قطری به اندازه ۵، ۶ سانتی‌متر دارند.
اغلب انواع گوجه فرنگی میوه‌هایی قرمزرنگ دارند، با این حال این میوه به رنگ‌های زرد، نارنجی، صورتی، بنفش، سبز، سیاه و سفید نیز دیده می‌شود.
گوجه فرنگی‌های چندرنگ یا مخطط نیز به‌ندرت کمتری یافت می‌شوند.
گوجه فرنگی‌هایی که به منظور کنسرو شدن یا تولید سوپ پرورش داده می‌شوند معمولاً کشیده طول ۷ تا ۹ سانتی‌متر و عرض ۴ تا ۵ سانتی‌متر) و کم‌آب‌تر از سایر رقم‌ها هستند و به گوجه فرنگی‌های آلویی معروفند.
برگ گوجه فرنگی
دانشمندان دریافته اند ماده ای شیمیایی به نام گلیکوالکالید در برگهای گوجه فرنگی وجود دارد
که مصرف آن می‌تواند باعث معده درد و بروز اختلالات عصبی شود.
آفات و بیماری های گوجه فرنگی
آفات و بیماری‌های گوجه فرنگی اغلب با آفات و بیماری‌های سایر گیاهان خانواده سیب‌زمینیان مانند بادمجان و توتون مشترک‌اند.
یکی از بیماری‌های شایع گوجه فرنگی در اثر ویروس موزائیک توتون ایجاد می‌شود.
انواع سفیدک و آتشک از سایر موارد شایعی هستند که موجب خرابی این محصولات می‌شوند.
سن سپردار،کرم طوقه‌بر،شته، وایت‌فلای، کرم میوه گوجه فرنگی،کنه تارتن دولکه‌ای،
لیسه و سوسک سیب‌زمینی کلرادو از آفات گوجه فرنگی میباشند.
مسمومیت
برگها، ساقه و میوه سبز نرسیده این گیاه دارای میزان کمی توماتین است که سمی است.
مصرف برگ گوجه فرنگی در چای در حداقل یک مورد موجب مرگ فرد شده است،
ولی به‌طور کلی میزان توماتین گوجه فرنگی به آن حد زیاد نیست که برای انسان خطری داشته باشد.
و غذاهایی چون گوجه فرنگی سبز نرسیده سرخ‌شده برای سلامتی ضرری ندارند.
گوجه فرنگی رسیده دارای توماتین نمی‌باشد.
مصرف گوجه فرنگی خام در بعضی از افراد موجب حساسیت می‌شود و می‌تواند به آنافیلاکسی منجر شود.
این حساسیت نادر به‌علت ترکیب برخی از پروتئین‌های موجود در گوجه فرنگی و ایمونوگلوبین‌های ای می‌باشد.
گوجه فرنگی تازه می‌تواند به باکتری سالمونلا آلوده شود.
خاک مناسب برای کاشت گوجه فرنگی
گوجه فرنگی در اکثر خاکهای خاک معدنی که ظرفیت نگهداری آب و هوادهی مناسبی دارند و شور نیست به خوبی رشد می کند. خاکهای لومی شنی، مناسب ترین نوع خاک برای گوجه فرنگی میباشند. لایه فوقانی خاک باید نفوذ پذیر باشد.
در خاکهای سنگین رسی، شخم عمیق باعث نفوذ بهتر ریشه می شود.
گوجه فرنگی طیف وسیعی از سطح اسیدیته) متوسط تحمل می کند، اما در خاکهایی با اسیدیته ۵/۵ الی ۶/۸ با تامین مناسب مواد مغذی به خوبی رشد می کند.
دما و آب و هوا
گوجه فرنگی محصول فصل گرم است و به آب و هوای گرم و خنک نیاز دارد. این گیاه تحت تأثیر شرایط نامساعد اقلیمی قرار دارد. در دمای۱۰ تا ۳۰ درجه سانتیگراد با دامنه مطلوب دما ۲۱ تا ۲۴ درجه سانتیگراد به خوبی رشد می کند.
شدت نور محیط بر خوش رنگی میوه تأثیر می گذارد. برای جوانه زنی بذر، رشد گیاهچه، گل و میوه و کیفیت میوه به محدوده آب و هوایی متفاوتی نیاز دارد. دمای زیر ۱۰ درجه سانتیگراد و بالاتر از ۳۸ درجه سانتیگراد بر بافتهای گیاه تأثیر منفی می گذارد و در نتیجه فعالیتهای فیزیولوژیکی را کند می کند. این گیاه در برابر سرما مقاومت نمی کند، به بارندگی کم تا متوسط نیاز دارد و در دمای مناسب عملکرد خوبی دارد. کمبود آب و خشکی طولانی مدت باعث ترک خوردن میوه ها می شود.
آماده سازی زمین
شخم زدن و خاکورزی برای آماده سازی زمین برای محصول جدید ضروری است و ساختار خاک و ظرفیت نگهداری آب را بهبود می بخشد. در مناطقی که آب عامل محدود کننده ای است، شخم زدن باعث صرفه جویی در مصرف آب نیز می شود.
انواع خاکورزی و شخم زدایی زمین پس از برداشت با قرار دادن خاک در معرض آفتاب گرم به کاهش آفات و بیماری های منتقل شونده از خاک کمک می کند. شخم عمیق برای شکستن یک لایه زیرزمینی سخت نفوذ ناپذیر (ظرف شخم)، از بین بردن علف های هرز و رساندن زمین به سطح خوب لازم است.
کاشت گوجه فرنگی
در مناطق معتدل حدود پنجاه تا شصت روز قبل از کشت در محل اصلی بذر آن را در شاسی، گلخانه یا خزانه کاشته و در اوایل فروردین ماه پس از اینکه سرما برطرف شد نشاء آن را از خزانه درآورده و در زمین اصلی می کارند.کاشت در مناطق گرمسیر اواخر زمستان انجام می شود.مقدار بذری که برای کاشت در خزانه در نظر می گیریم حدود ۴ گرم در یکصد متر مربع است.
فاصله خطوط کاشت برای واریته هایی که پایه آنها بلند است حدود ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی متر و جهت ارقام پایه کوتاه ۷۰ تا ۱۱۰ سانتی متر می باشند. فاصله بین بوته ها برای واریته های فوق ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر باید در نظر گرفته شوند پس از چندی که بوته ها شروع به رشد کردن نمودند برای اینکه محصول مرغوبتری داشته باشیم باید مقدار کمی از شاخه های آن را هرس نمائیم. چنانچه پای هر بوته کمی خاک داده شود مطلوبتر است.وجین کردن و سیخک زدن اطراف بوته ها از جمله کارهای ضروری است که باید صورت گیرد.
کاشت را به طریقه پشته با جوی عمیق یا پشته با جوی کم عمق که همان سیستم فارو می باشد انجام می دهند. طریقه دوم معمول تر و متداولتر است به خصوص در مزارع وسیع مقرون به صرفه خواهد بود. باید توجه داشته باشند با در نظر گرفتن فواصل فوق الذکر در هر پشته فقط یک طرف آن را کشت نمایند.
مزیت کاشت در سینی های نشا، استفاده از بهینه از زمان است. شما می توانید قبل از شروع فصل سرما نشاها را آماده کنید و با گرم تر شدن زمین و رسیدن ارتفاع نهال ها به ۶ الی ۱۰ سانتی متر آن ها را در زمین بکارید. بعد از آبیاری زمین و در مرحله ۴ تا ۶ برگی بهترین زمان کاشت نشاها در زمین است. فاصله نیم متری بوته ها فاصله مناسبی است.
بنابراین بهترین زمان کاشت گوجه فرنگی گذر از سرما است. توصیه می شود کشت را به نحوی انجام داد که فصول نامساعد در آغاز فصل کشت یا آخر فصل برداشت باشد در ضمن تاریخ کاشت محصول باید به گونه ای باشد که در زمان برداشت محصول قیمت مناسبی در بازار داشته باشد.
عملیات داشت گوجه فرنگی
داشت گوجه فرنگی شامل موارد مبارزه باآفات وبیماریها تغذیه مناسب گیاه ومبارزه با علفهای هرز وهمچنین آبیاری مناسب می باشد که در ذیل یک به یک موارد فوق را تشریح می نماییم:
تغذیه مناسب گیاه
۱۶ حدود عنصر شیمیایی مورد نیاز برای رشد این گیاه واکثر گیاهان می باشد:
عناصر H هیدروژن (از طریق آب)، C کربن (تزریق دی‌اکسید کربن)، O اکسیژن (از طریق هوا)
تقسیم‌بندی عناصر غذایی:
۱ ـ عناصر ماکرو (پر مصرف):
ازت، پتاسیم، کلسیم، منیزیم،گوگرد،فسفر
۲ ـ عناصر میکرو (کم مصرف):
آهن ، مس ،روی ، منگنز ، بر مولیبدن
راههای مصرف : آب آبیاری، محلول‌پاشی روی برگ یا خاک قبل از کشت
ازت:
تاثیر ازت بر رشد سبزینه ای و محصول گوجه فرنگی از عناصر دیگر بیشتر است . ازت تشکیل گل و میوه را افزایش داده و بلوغ را به تاخیر می اندازد. کمبود ازت در گیاه سبب کاهش جیبرلین , اکسین و افزایش ممانعت کننده های رشد می شود . ریزش تعدادزیادی از گلها در درجه حرارت های زیاد نیز به علت کمبود ازت در گیاه گوجه فرنگی است . این گیاه برای تولید بیش از ۱۰۰ تن محصول در هکتار به جذب ازت بیشتری در هر روز نیاز دارد . اندازه , رنگ , مزه و درصد مواد جامد در میوه در اثرمصرف زیاد ازت کاهش و اسیدیته قابل سنجش افزایش می یابد . به طور کلی ازت زیاد سبب بروز کاهش مقاومت گیاه نسبت به بیماریها می شود.
کودهای دامی، کودهای طیور و کمپوست مناسب هستند. استفاده از کودهای دامی در خاک های شنی مناسب تر از خاک های رسی است. در صورت اسنفاده از کودهای دامی مقدار ۱۲/۵ الی ۲۵ تن در در هکتار قابل قبول است. کودهای مرغی بسیار کاربردی تر اند و گیاهان به راحتی مواد مغذی آن را جذب می کنند برای استفاده از کود مرغی می توان آن را با مقدار مساوی ماسه مخلوط نمود در بین ردیف گیاهان پاشید. برخلاف کود حیوانی از کود مرغی می توان در خاک رسی استفاده نمود زیرا چسبنده نیستند. به دلیل داشتن کلسیم بالا برای خاک های اسیدی نیز مناسبند.
کودهای شیمیایی
گوجه فرنگی به خصوص پس از پیوند به فسفر احتیاج دارد. در مرحله رشد محصول بهتر است ازت و پتاس استفاده شود.
در فصل باران از نوع تماسی و در فصل خشک از نوع پاشش استفاده کنید.
در مناطق گرمسیری استفاده از کود شیمیایی بین ۵۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن ، ۳۰ تا ۹۰ کیلوگرم در هکتار فسفات و ۳۰ تا ۹۰ کیلوگرم در هکتار پتاس است.
هرگز کود شیمیایی را روی گیاهان جوان یا مرطوب پخش نکنید زیرا این کار باعث سوختگی خواهد شد.
علائم کمبود:
باعث افزایش رشد رویشی شده و در نهایت در تولید گل و میوه بیشتر موثر می باشد ، کمبود این عنصر در گوجه فرنگی باعث به تأخیر افتادن رشد ، تغییر رنگ طبیعی گیاه ، کوچک و نازک باقی ماندن برگها و تغییر رنگ آنها از سبز مایل به زرد به ارغوانی ، سفت و فیبری شدن شاخه ها ، زرد شدن جوانه های گل و ریختن آنها ، کوچک ماندن میوه و کاهش شدید محصول می شود رشد بیش از حد ریشه و قهوه‌ای شدن ریشه از دیگر علائم کمبود این عنصر می باشد.
آبیاری
گوجه فرنگی در برابر خشکسالی مقاوم نیست و پس از مدت کوتاهی کمبود آب عملکرد گیاه به میزان قابل توجهی کاهش می یابد. آبیاری منظم گیاهان خصوصاً در زمان گلدهی و تشکیل میوه مهم است. مقدار آب مورد نیاز به نوع خاک و آب و هوا (میزان باران، رطوبت و دما) بستگی دارد؛ حدود ۲۰ میلی متر آب در هفته در شرایط خنک، حدود ۷۰ میلی متر در دوره های گرم و خشک مورد نیاز است.
آبیاری منظم (به عنوان مثال ۳ بار در هفته) در خاکهای شنی بسیار مهم است. در شرایط خوب یک بار در هفته باید کافی باشد.
آبیاری نقش اصلی را در رسیدن به بلوغ یکنواخت و کاهش بروز پوسیدگی شکوفه ایفا می کند.
گیاه گوجه فرنگی را می توان به سه روش سطحی، بارانی و قطره ای آبیاری نمود. استفاده از سیستم آبیاری قطره ای به ذخیره کردن ۳۰ الی ۷۰ درصد آب کمک می کند و همچنین برای کوددهی محصول بسیار کارساز است.
مزرعه گوجه فرنگی
هر چه زودتر شاخ و برگهای زرد یا پوسیده را بردارید تا از شیوع بیماری جلوگیری کنید. بعد از رشد گیاه شاخه های فرعی را می توانید به قیم وصل نمایید. رعایت بهداشت زراعی در استفاده از ایزار هرس ضروری است. بهتر است صبح آفتابی هرس کنید تا زخم ها سریع ترخشک شوند. بهتر است برگهای آلوده را بسوزانید یا دفن کنید تا با این کار از بیماری ها جلوگیری شود.
کنترل علف های هرز
مدیریت موثر علفهای هرز غیر شیمیایی با شخم عمیق، تناوب متنوع محصولات کارساز است. استفاده از روش های زیربه صورت تلفیقی در کنترل علف های هرز موثر است:
برای جلوگیری از معرفی بذر علف های هرز ، بقایای محصول قبلی را حذف کرده و از روش های بهداشتی استفاده کنید. کشت عمیق به کنترل علف هرز کمک می کند.
مالچ با باقی مانده های گیاهی برای مهار علف های هرز، احتباس رطوبت خاک و آزاد شدن آهسته مواد مغذی هنگام تجزیه آنها مفید است.
برداشت
اولین اقدام برای کاهش میزان خسارت پس از برداشت محصول، برداشت به موقع گوجه فرنگی است.
گوچه فرنگی حتی لازم است چندین بار برداشت شود زیرا میوه گیاهان گوجه فرنگی همه به طور هم زمان نمی رسند. اولین برداشت گوجه فرنگی ۳ تا ۴ ماه پس از کاشت امکان پذیر است. بسته به شرایط آب و هوایی، بیماری ها، آفات و رقم کاشته شده، برداشت حدود یک ماه ادامه خواهد داشت.
در طول یک فصل گوجه فرنگی باید ۴ تا ۱۵ بار برداشت شود. گوجه فرنگی های با کیفیت سفت و یکنواخت هستند.
نکات قابل توجه در برداشت گوجه فرنگی
اگر قرار است از گوجه فرنگی برای تولید مثلاً سس گوجه فرنگی، چاشنی ها ، پوره یا آب میوه استفاده شود، میوه باید قرمز و کاملاً رسیده چیده شود.
اما اگر قرار است گوجه فرنگی به عنوان سبزیجات در بازار به فروش برسد، می توان آن را در حالی که هنوز سبز است، برداشت کرد. گوجه سبز پس از چیدن، اندکی رسیده تر و قرمز تر می شود.
رسیدن گوجه فرنگی
عیب برداشت زودهنگام این است که ارزش غذایی گوجه فرنگی کمتر است و مزیت امر این است که گوجه سبز کمتر آسیب می بیند یا پوسیده می شود.
برداشت باید در هوای خشک و دمای خنک انجام شود، اوایل صبح زمان مناسبی است.
گوجه فرنگی ها باید با دست تمیز و به آرامی چیده شودو نباسد فشرده شوند و زخمی شوند و آسیب ببینند.
گوجه فرنگی ها باید به آرامی در ظرف قرار بگیرند و داخل آن ریخته نشوند. و به هیچ عنوان خیلی پر و انباشته نشوند.
ظروف باید کیسه های نایلونی تمیز ، سطل های پلاستیکی یا جعبه های چوبی یا پلاستیکی باشند.
ظروف کوچک که توسط نیروی کار استفاده می شود، باید در ظروف بزرگتر در مزرعه تخلیه شوند. ظروف بزرگتر باید پهن، کم عمق و قابل انباشت باشند تا از وزن زیاد جلوگیری شود. ظروف بزرگتر باید تمیز و دور از نور مستقیم خورشید نگه داشته شوند.
