هورمون‌های گیاهی
هورمون، کلمه‌ای با ریشه‌ای یونانی بوده در لغت به معنای در حال حرکت، یا تحرک است. رشد گیاهان به عواملی مختلفی بستگی دارد؛ برخی از این عوامل مثل نور خورشید، آب، اکسیژن و مواد معدنی جزء عوامل بیرونی هستند. برخی دیگر مثل هورمون گیاهی، درونی و ذاتی است.
هورمون‌های گیاهی که اغلب فیتو هورمون خوانده می‌شود در بافت‌های مریستمی یا جوان گیاه ساخته می‌شوند و غالباً اثر خود را پس از انتقال به بافت هدف می‌گذارند.
هورمون‌های گیاهی مولکول‌هایی پیام‌رسان هستند که در بخشی از گیاه ساخته شده و در غلظت‌های بسیار کم فعالند. این ترکیبات، اثرات فیزیولوژیکی محسوسی در قسمت‌های مختلف گیاه به جا می‌گذارند. هورمون‌های گیاهی دارای اثرات متعددی بر رشد، اندام‌زایی و تکوین گیاه، رویان زایی، مقابلهٔ گیاه با پاتوژن‌ها، پاسخ گیاه به استرس‌ها و تولیدمثل گیاه دارند.
هورمون گیاهی بر اساس عملکرد و نوع وظیفه به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
۱) محرک‌های رشد گیاهی: اکسین، جیبرلین، سیتوکینین
۲) بازدارنده‌های رشد گیاهی: اسید آبسیزیک، اتیلن
وظایف اصلی هورمون گیاهی
هورمون گیاهی تمام فعالیت‌های رشدونمو گیاه مانند تقسیم سلولی، بزرگ شدن، گلدهی، تشکیل بذر، خواب و ریزش را کنترل می‌کند. و هرکدام وظایف خاص خود را دارند:
محرک های رشد
وظیفه هورمون گیاهی اکسین
● افزایش طول سلول ساقه و ریشه
● باعث ایجاد پارتنوکارپی یعنی رشد میوه بدون لقاح می‌شود. مثل گوجه‌فرنگی
● از ریزش زودرس برگ‌ها، گل‌ها، میوه‌ها جلوگیری می‌کند.
● تحریک تولید اتیلن در غلظت بالا
● سبب رشد طولی ساقه و ریشه
● در پیوند مفید است.
● گلدهی را ترویج می‌کند. مانند آناناس
● به طور گسترده‌ای به عنوان علف‌کش برای از بین بردن علف‌های هرز نامطلوب بکار می‌رود.
● به تقسیم سلولی و تمایز آوند چوبی کمک می‌کند.
وظیفه هورمون گیاهی جیبرلین
● باعث طویل شدن ناگهانی میانگره‌ها، درست قبل از گلدهی در گیاهانی مانند کلم، چغندر می‌شود.
● بزرگ شدن میوه بدون دانه
● پیری گیاهان را به تاخیر می‌اندازد.
● پارتنوکارپی (رشد میوه بدون لقاح) را القا می‌کند.
● کشیده شدن ساقه و کوتولگی را معکوس می‌کند.
● در گیاهان خاصی مانند شاهدانه باعث نر شدن گیاه می‌شود.
● باعث ایجاد آنزیم‌های هیدرولیتیک مانند لیپاز، آمیلاز در آندوسپرم جوانه‌زنی دانه غلات و دانه جو می‌شود.
● خواب بذر را می‌شکند.
● باعث افزایش گل در خیار گلخانه‌ای می‌شود.
وظیفه هورمون گیاهی سیتوکینین
● تسریع تقسیم سلولی
● باعث پارتنوکارپی(رشد میوه بدون لقاح)
● سبب شادابی گل و میوه می شود.
● سبب شکستن خواب بذر می شود.
● هورمون گیاهی سیتوکینین باعث بزرگ شدن سلول‌ها می‌شود.
● تشکیل کلروپلاست در برگ‌ها تحریک می‌کند.
● به حرکت مواد مغذی کمک می‌کند. ( با این کار پیری برگ را به تاخیر می‌اندازد.)
بازدارنده های رشد
وظیفه هورمون گیاهی اسید آبسیزیک
● باعث ریزش برگ‌ها و میوه‌ها می‌شود.
● از جوانه زنی مجدد بذر جلوگیری می‌کند.
● باعث ایجاد پیری در برگ‌ها می‌شود.
● خواب را در دانه‌ها تسریع می‌کند.
● برای جلوگیری از تعرق تحت تنش آبی، روزنه‌ها را تحریک می‌کنند تا بسته شوند.
وظیفه هورمون گیاهی اتیلن
● رسیدن میوه‌ها را تسریع می‌کند.
● خواب بذر و جوانه را کنترل می‌کند.
● افزایش سریع دم برگ‌ها و میان گره‌ها را تحریک می‌کند.
● باعث پیری و از بین رفتن برگ‌ها و گل‌ها می‌شود.
● رشد ریشه و تشکیل ریشه مو را تحریک می‌کند و در نتیجه سطح جذب را افزایش می‌دهد.
● خاصیت مادگی را در گیاهان تک پایه تحریک می‌کند.
