گلرنگ

نام: گلرنگ

نام علمی: Carthamus tinctorius

تیره: Astraceae

مقدمه

گلرنگ تنها گیاه روغنی است که منشاء آن فلات ایران بوده و به همین خاطر سازگاری خوبی با اقلیم ایران دارد. این گیاه در خراسان ،تفرش تبریز و برخی مناطق دیگر می روید و در حال حاضر در بیشتر نقاط دنیا کشت می شود. و از نظر مصارف روغن آن و ماده رنگی گل های آن مورد توجه است.

گلرنگ گیاهی است یکساله که ارتفاع آن به حدود 60 سانتیمتر می رسد. برگ ها در گلرنگ 2 فرم اند: برگ روزتی و برگی که روی ساقه ظاهر می شود. برگ روزتی درشت، با دمبرگ طویل و بدون خار و کنار برگ کنگره دار هستند. و برگ های روی ساقه عکس آن، مثلثی شکل، کوتاه و خاردار و در برخی ارقام بدون خار. رگبرگ ها در سطح زیرین برگ برجسته و نمایان می باشد.

گل های آن منفرد، در یک طبق کوچک لوله ای و زرد رنگ مایل به قرمز که در انتهای شاخه گلدار ظاهر می شود. میوه آن سفید رنگ و به صورت فندقه بوده که در قسمت بالای آن دسته ای تار نازک وجود دارد. گلرنگ، گیاهی است که به طور عمده در آب و هوای گرم و خشک رشد می کند.

دانه های روغنی آن منبعی برای استخراج روغن های گیاهی است و از دیرباز غذایی کامل برای پرندگان محسوب می شد. از گل های گلرنگ برای رنگین کردن خوراکی ها و به عنوان منبعی برای استخراج رنگ طبیعی استفاده می کنند. علاوه بر این، گل های گلرنگ در بسیاری از موارد برای مقاصد دارویی نیز به کار می رود.

اکولوژی گیاه:

گلرنگ گیاهی بلند روز است و در طول رویش به هوای گرم و تابش نور مناسب نیاز دارد. بذور معمولاً در دمای 8 تا 10 درجه سانتی گراد رویش پیدا می کنند. ولی دمای مطلوب برای جوانه زنی 18 تا 20 درجه سانتی گراد است. گیاهچه های جوان به سرما مقاومند اما گیاه با انتقال از مرحله رویشی به مرحله زایشی سرمای طولانی و سخت حساسیت نشان می دهد. بطوریکه برگ ها در دمای (2-) درجه سانتی گراد دچار سرمازدگی شده و گیاه خشک می شود.

گلرنگ در درجه حرارت های نزدیک به صفر زنده می ماند ولی رویش آن به کندی صورت می گیرد. در این شرایط گیاه تنها رشد رویشی (تولید ساقه ها و انشعاب های جدید) خواهد داشت. گلرنگ به گرما نیز مقاوم است و در صورت وجود رطوبت کافی در خاک می تواند حرارت های حدود 40 درجه سانتیگراد را تحمل کند. گلدهی گلرنگ در هوای گرم بمیزان قابل توجهی جلو می افتد. بیشترین حساسیت گلرنگ مربوط به دوران گلدهی گیاه می باشد.

به گونه ای که در این دوران به دمای بالا و آفتاب زیاد و همچنین خشکی، به سرمای شدید، به بارندگی و هوای مرطوب و نیز به شوری خاک حساس است. هر کدام از شرایط ذکر شده در دوران گلدهی می تواند باعث کاهش عملکرد گیاه گردد. گلرنگ با داشتن ریشه عمیق و توسعه یافتگی در مقابل خشکی مقاومت بیشتری دارد به گونه ای که امکان کشت دیم آن نیز به شرط بارش سالانه حداقل 300 میلیمتر وجود دارد.

اما مقاومت آن به خشکی از جو کمتر می باشد. این گیاه به دلیل دارا بودن ریشه عمیق توانایی جذب رطوبت از اعماق 3 تا 4 متری خاک را دارد. در مرحله رشد روزت به کم آبی مقاوم است ولی کمبود آب در طول دوره رشد یعنی از مرحله ساقه دهی تا مرحله گل دهی، کاهش رشد و کاهش عملکرد گیاه را در پی خواهد داشت. آبیاری بیش از حد و همچنین آب ایستادگی و کمبود تهویه نیز باعث کاهش عملکرد گیاه می گردد.

این گیاه را باید در مناطق گرم و خاک های مناسب با ضخامت زیاد سطح الارض کشت کرد. اگر چه گلرنگ در هر نوع خاکی قادر به رویش است ولی خاک های عمیق و دارای بافت متوسط را ترجیح می دهد. خاک های تهی از مواد غذایی و همچنین خاک هایی که آب را در خود نگه می دارند برای گلرنگ مناسب نمی باشند. گلرنگ خاک های اسیدیته حدود خنثی را ترجیح می دهد .

تناوب زراعی:

گلرنگ به بیماری های خاک‌زی حساس بوده و نبایستی بیش از یکبار طی چهار سال متوالی در یک قطعه زمین کاشته شود و یا با گیاهان حساس به بیماری بوته میری جالیز در تناوب قرار گیرد. مثال‌هایی از تناوب گلرنگ در کشت بهاره آبی بصورت زیر است : شبدر ـ ذرت ـ گلرنگ ـ گندم ـ یونجه ـ سیب زمینی ـ حبوبات ـ گلرنگ ـ جو

نحوه کاشت و داشت گلرنگ:

گلرنگ برای جوانه زنی نیاز به بستر بدون کلوخ با رطوبت کافی دارد. در زراعت گلرنگ به سهولت می توان از مکانیزاسیون معمول در غلات بهره برد، اما به دلیل وجود ریشه عمیق، شخم با گاو آهن های قلمی و زیر‌شکن برای شکستن طبقات نفوذ ناپذیر رس یا لایه های جانبی در ناحیه ریشه، توصیه می شود. در مناطقی که رطوبت عامل محدود کننده است، هدف عملیات کشت باید در جهت حداکثر مقدار رطوبت در خاک باشد.

برای تولید اقتصادی استفاده از شخم مناسب جهت رشد مطلوب ریشه در مناطقی که وضعیت فیزیکی خاک مناسب نمی باشد، از اهمیت بالایی برخوردار است. گلرنگ در مقابل شوری خاک تقریبا مقاوم است و به راحتی EC حدود 7 میلی موس بر سانتی متر را تحمل می نماید، ولی در طول دوره خروج گیاهچه نسبت به شوری حساسیت دارد.

برای آماده سازی زمین بلافاصله پس از برداشت محصول قبل در اوایل پائیز به منظور تجمع رطوبت برف و باران برای جوانه زدن یکنواخت و سریع بذور کشت شده، شخم عمیق به زمین زده می شود و سپس 35 تا 40 کیلوگرم در هکتار ازت، 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 50 تا 70 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک افزوده می شود و با انجام دیسکی مناسب کلوخه ها را خرد کرده و بقایای علف های هرز را نیز از بین می برند.

بهتر است کمی قبل از کشت مقدار 20 تا 25 کیلوگرم در هکتار ازت به خاک زمین های فاقد ازت اضافه شود. میزان کود مصرفی می تواند تحت تاثیر بارندگی و نیز وضعیت خاک از نظر وجود این عناصر قرار گیرد . نکته اساسی در مصرف کودهای ازته این است که بذر گلرنگ نباید در تماس با کود باشد زیرا سطح سبز را بشدت کاهش می دهد. اواخر زمستان زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کشت آماده می کنند.

زمان کشت مناسب در زراعت بهاره گلرنگ در مناطق سردسیر زنجان، اواسط اسفند تا اواخر فروردین و در مناطق معتدل، اواخر بهمن تا اوایل فروردین است. یعنی از اواسط اسفند ماه، به محض گاورو شدن زمین و زمانی که بتوان وارد مزرعه شد، باید به کشت گلرنگ دیم در مناطق سردسیر اقدام نمود.

تکثیر گلرنگ از طریق کاشت دانه آن صورت می گیرد. دانه آن را برای اینکه در جوانه زدن تسریع شود، قبل از کاشت 24 ساعت در آب می خیسانند و معمولا در ارقام مختلف گلرنگ پس از5-4 ماه گیاه قابل بهره برداری میشود.

گلرنگ به علت دارا بودن ریشه عمیق قادر است رطوبت را از اعماق 4-3 متری خاک جذب نماید، اما باید توجه داشت که گلرنگ به آبیاری بیش از حد در اوایل رشد حساس است و باعث افزایش بیماری در گلرنگ می شود، در چنین مواردی استفاده از واریته های مقاوم، کشت به صورت جوی و پشته و اجتناب از ایستابی آب در هوای گرم توصیه می شود.

به طور کلی آبیاری در مراحل بعد از کشت، جوانه زنی، رشد سریع ساقه، غنچه دهی، گلدهی و دانه بندی ضروری است و این تعداد براساس زمان کشت، نوع رقم، منطقه کشت، ساختمان خاک و کود مصرفی از 7 تا 10 نوبت می تواند باشد.

نحوه کاشت دیم گلرنگ به 2 صورت انجام می گیرد:

الف) کشت به صورت سنتی: میزان 25-20 کیلوگرم بذر را به طور یکنواخت در سطح یک هکتار مزرعه پخش کرده و با هر وسیله مناسب که در دسترس باشد، مثل: دیسک، پنجه غازی و … زیر خاک می کنند.

ب) کشت مکانیزه: با تنظیم عمیق کار با فاصله مناسب، بذور گلرنگ را با فاصله ذکر شده کشت می کنند.

در کشت دیم گلرنگ معمولا فاصله خطوط کاشت 30 تا 45 سانتی متر و فاصله بذور روی خط 10 تا 20 سانتی متر محاسبه می شود. کاشت بذر گلرنگ در عمق کم ( حداکثر 5 سانتی متر ) در خاک مرطوب صورت می گیرد.

از عوامل موثر بر میزان بذر و تراکم مناسب در کشت گلرنگ می توان به زمان کاشت، نوع رقم، عمق کاشت، ساختمان خاک و میزان کود مصرفی و وضعیت آب و هوایی منطقه اشاره نمود، به طور مثال کشت با تراکم بالا سبب نازکی ساقه ها خواهد شد، بدین ترتیب در مناطقی که بادهای فصلی از یک سمت می وزند معمولا فاصله بوته ها را بیشتر و فاصله ردیف ها را کمتر در نظر می گیرند تا ضمن افزایش مقاومت در برابر بادهای شدید، میزان رطوبت بین بوته ها کاهش یافته و در نتیجه از شیوع بیماری ها جلوگیری به عمل آید. نام: گلرنگ

مبارزه با علف های هرز ، آفات و بیماری ها

گلرنگ در مراحل اولیه رشد و قبل از به ساقه رفتن به علف های هرز حساس بوده و عملکرد آن می تواند به شدت تحت تاثیر قرار گیرد . مبارزه با علف های هرز در کشت پاییزه از اهمیت بیشتری برخوردار است . بدین منظور می توان در کشت پاییزه از علفکش گالانت سوپر به میزان 8/0 تا 1 لیتر در هکتار بر علیه علف های هرز باریک برگ و گندم ریزش کرده از فصل زراعی قبل استفاده نمود. زدن پنجه غازی در مرحله 6 – 4 برگی در این زراعت می تواند در کنترل علف های هرز موثر باشد.

مگس گلرنگ از آفات مهم گلرنگ بوده و در برخی از سال ها خسارت شدید وارد می کند. بهترین روش مبارزه با این آفت کشت زودهنگام است بطوریکه گیاه در اوایل اردیبهشت به روزت برود و از دوره فعالیت مگس (خرداد) مصون بماند. در مبارزه شیمیایی با این آفت می توان از سموم تماسی نظیر دیازینون ، آمبوش و سوین استفاده نمود .

از سایر آفات گلرنگ که ممکن است خسارت زا باشند می توان به کرم قوزه پنبه، سرخرطومی قوزه گلرنگ ، سوسک های گرده خوار اشاره نمود. برای مبارزه با این آفات سمپاشی با حشره کش های تماسی نظیر سوین ، آمبوش و لاروین مؤثر می باشد. ضمن اینکه کشت ارقام زودهنگام نیز بسیار اثر بخش خواهد بود .

برای کنترل شته سیاه گلرنگ که در حالت طغیانی موجب پیچیدگی برگ ، ضعف و کوتاهی گیاه ، تأخیر در گلدهی و حتی عدم تشکیل دانه یا تولید دانه های ضعیف می گردند ، می توان از حشره کش های سیستمیک نظیر الدیکارپ و متاسیستوکس استفاده کرد.

برداشت گل و دانه

بهترین زمان برداشت گلچه های گلرنگ سه روز پس از شروع گلدهی و تکرار آن تا پایان دوره گلدهی می باشد. نکته قابل توجه اینکه خشک کردن گلچه های برداشت شده در زیر آفتاب، کاهش کیفیت رنگ دانه ها را در پی خواهد داشت. از این رو برای حفظ رنگ و کیفیت رنگ دانه ها بایستی گلچه ها را در سایه خشک کرد. عوامل مهم مؤثر بر میزان تولید گل شامل ارتفاع گیاه، تعداد شاخه های فرعی و نیز تعداد دانه در کاپیتول می باشد. ضمنا برداشت گلچه بر عملکرد دانه، تأثیر منفی ندارد.

زمان برداشت دانه گلرنگ به نوع رقم و عوامل محیطی مانند دمای هوا و رطوبت نسبی بستگی دارد. برداشت دانه، بلافاصله پس از خشک و قهوه ای شدن برگ ها و نیز خشک و سخت شدن دانه های وسط طبق صورت می گیرد. رطوبت دانه ها در زمان برداشت، بایستی در حدود 8 درصد باشد. خشک شدن بیش از حد گیاه، ممکن است ریزش دانه در زمان برداشت را در پی داشته باشد.

میوه گلرنگ مشابه میوه آفتابگردان، به صورت فندقه و به رنگ های سیاه، زرد، نارنجی، سفید یا کرمی با سطح خارجی صاف می باشد. وزن هزار دانه در گلرنگ در حدود 35 تا 50 گرم می باشد.

مراحل فنولوژی:

جوانه زنی