آویشن

آویشن

Thymus vulgaris Lamiaceae

معرفي و گياه شناسي

آویشن يكي از قديمي ترين گياهان دارويي و ادويه اي است. به طوري كه مصريان و يونانيان باستان از آويشن براي درمان بيماري های خود استفاد ه مي كرده اند.

در كتب مذهبي از آویشن به عنوان گياه مورد علاقه حضرت موسي (ع) ياد شده است.

آویشن در سال 2006 ميلادي به عنوان گياه دارويي منتخب سال برگزيده شد . همچنين گياه دارويي منتخب سازمان بهداشت جهاني مي باشد.

گياهي است از خانواده نعناعيان كه جنس Thymus داراي گونه هاي مختلفي است كه 14 گونه ي آن بومي ايران است.

آويشن گياهي است چند ساله با بوته ها ي متراكم و پرشاخه، ريشه مستقيم و كم و بيش چوبي با انشعابات فراوان، ساقه مستقيم و چهار گوش دارد كه ارتفاع بوته معمولاً بين 20 تا 50 سانتي متر است.

پايين ساقه چوبي است در حالي كه قسمت هاي فوقاني آن سبز رنگ بوده و انشعابات فراواني دارد.

برگ ها كوچك، متقابل و كم و بيش نيزه اي شكل و بدون دمبرگ هستند . برگ ها پوشيده از كرك هاي خاكستري رنگ و حاوي اسانس هستند . گل ها كوچك، كامل و به رنگ هاي سفيد، صورتي و ارغواني مشاهده مي شوند.

ميوه فندقه (شيزوكارپ چهار فندقه) به رنگ قهو ه اي تيره به طول 1-2 میلی متر است كه داخل ميوه چهار بذر به رنگ قهو ه اي تيره وجود دارد . بذر آويشن بسيار ريز است و وزن هزار دانه آن 0/25 تا 0/28 گرم است.

بذرهاي آويشن 2 تا 3 سال قوه ناميه دارند .

سه جنس در خانو اده نعناعيان به نام آويشن معروف هستند كه بهتر است با آنها بيشتر آشنا شويم.

-1 جنس Zateria

-2 جنس Ziziphora

-3 جنس Thymus

جنسZataria  كه گونه ي معروف آن Z. Multiflora است، و به آويشن شيرازي يا برگ پهن معروف است. گياهي است كه در جهان پراكندگي محدودي دارد و بيشتر در ايران، افغانستان و پاكستان مي رويد . شكل گل و برگ هايش با آويشن باغي T. Vulgaris متفاوت است.

 آويشن شيرازي برگ هاي پهن تري دارد و كاسه گل اش تخم مرغي شكل با 5 دندانه ي مساوي است (در حالي كه T. vulgaris  داراي سه دندانه كوتاه در لبه ي بالايي كاسه گل و دو دندانه بلند در لبه ي پائيني كاسه گل است ).

جنس Ziziphora كه به كاكوتي يا آويشن برگ باريك معروف است شباهت زيادي به   T. vulgaris دارد

قسمت هاي مورد استفاده آویشن: جوانه هاي گلدار.

زيستگاه

آويشن گياهي است بومي مناطق مديترانه اي و در طول رويش به هواي گرم و نور كافي نياز دارد . گاهي نيز به صورت وحشي يافت مي شود. اين گياه خشكي دوست بوده و به سهولت قادر به تحمل كم آبي و خشكي است . آويشن به حالت غرقابي حساس است و اين امر موجب خشك شدن گياه مي شود. خاكهاي سبك حاوي تركيبات كلسيم، خاك هاي مناسبي جهت كشت آويشن است . اسيديته مناسب خاك براي كاشت آويشن 5 تا 8 مي باشد.

كاشت، داشت و برداشت

كشت آويشن از طريق بذر يا اندا م هاي رويشي امكان پذير است . كاشت بذر به صورت مستقيم و غير مستقيم (نشايي) صورت مي گيرد.

زمان مناسب براي كشت مستقيم بذر، فروردين ماه است . بذور به فاصله 40 تا 50 سانتي متر روي رديف و فاصله ي بين رديف 50 سانتي متر كشت مي شوند. عمق كاشت حداكثر 0/5 سانتي متر است و براي هر هكتار زمين 5 تا 6 كيلوگرم بذر نياز است.

كشت غير مستقيم بذر در نيمه دوم اسفند ماه در خزانه ي هواي آزاد صورت مي گيرد .

بذور در رديف هايي به فاصله 25 تا 30 سانتي متر كشت مي شوند. هنگامي كه ارتفاع نشاء به 10 تا 15 سانتي متر رسيد، آنها را مي توان به زمين اصلي (به فاصله ي رديف 50 سانتي متر و فاصله ي بوته ها روي رديف 25 سانتي متر) منتقل كرد.

تكثير رويشي آويشن از طريق تقسيم بوته است . به اين صورت كه پس از خارج كردن بوته هاي دو ساله و عاري از هر گونه آلودگي قارچي، آنها را به 2 يا 3 قسمت تقسيم مي كنند و در زمين اصلي كشت مي كنند. فصل پاييز يا بهار زمان مناسبي براي اين كار است. بهترين روش براي ازدياد و تكثير آويشن، تقسيم بوته است.

وجين علف هاي هرز در زراعت اين گياه ضروري است.

در صورت آبياري زياد، پوسيدگي ريشه و بيماري هاي قارچي مشاهده مي شود. علف هرز سس در مواردي به مزارع حمله مي كند كه با وجين كردن يا استفاده از محلول پاشي سولفات آهن مي توان با آن مبارزه كرد.

در سال اول رويش، فقط يك بار محصول را مي توان برداشت كرد . در حالي كه از سال دوم رويش به بعد، 2 تا 3 بار مي توان اقدام به برداشت پيكر رويشي آويشن كرد . اولين برداشت همزمان با آغاز گل دهي (اواسط بهار )، دومين برداشت در آغاز دومين مرحله ي گل دهي (اواسط تابستان ) و سومين و آخرين برداشت نيز در اوسط پاييز (آبان ماه ) صورت مي گيرد.

گياهان از فاصله ي 10 تا 15 سانتي متري از سطح زمين برداشت مي شوند. تحقيقات نشان مي دهد، اگر پيكر رويشي آويشن در ظهر (هنگام تابش آفتاب ) برداشت شود، نسبت به برداشت آنها در روزهاي غير آفتابي، داراي اسانس بيشتري خواهد بود

تركيبات و اثر كاربرد

اسانس آويشن از گياه تازه و به روش تقطير با آب استخراج مي شود. طي يك پژوهش، خشك كردن گياه آويشن در دماي 35 درجه سانتي گراد موجب كاهش ميزان اسانس آن مي شود. اسانس آويشن از سرشاخه هاي گل دار گياه استحصال مي شود. وزن هر ميلي ليتر اسانس 0/9 تا 0/95 گرم است . اين اسانس بي رنگ با بوي مطبوع و طعم تند است. از هر 100 كيلوگرم گياه تازه، تقريباً 1/5 كيلوگرم اسانس استحصال مي شود.

اسانس آويشن داراي فنل هايي مثل تيمول و كارواكرول ( 40 درصد) و داراي سيمن، لينالول، پينن و … است.

تيمول و كارواكرول مهمترين اجزاي اسانس هستند

آويشن داراي اثرات ضد قارچي و ضد باكتريايي قوي است و اين خاصيت به دليل وجود تيمول و كارواكرول در اسانس آويشن است. مشخص شده است كه اسانس آويشن داراي اثرات ضد اسپاسم، ضد سرفه و خلط آور است.

پماد حاصل از اسانس آویشن براي درمان برخي بيماري هاي پوستي كاربرد دارد.

شستن سر با محلول رقيق اسانس آويشن سبب افزايش جريان خون در پوست سر و قوي شدن غده هاي مو و در نتيجه جلوگيري از ريزش مو مي شود . در علم آروماتراپي (رايحه درماني يا عطر درماني) از اسانس آویشن استفاده مي شود.

داروهاي گياهي زير از گياه آويشن هستند كه در بازار موجود مي باشند.

1- شربت توسيان: ضد سرفه و خلط آور، محصول شركت گل دارو

2- قطره توسيون: ضد سرفه و خلط آور، محصول شركت باريج اسانس

3- قطره توسيگل: ضد سرفه و خلط آور، محصول شركت گل دارو

4- قطره تيم آرتا: ضد سرفه و خلط آور، محصول شركت ايران داروك

5- شربت و قرص تيمكس: ضد سرفه و خلط آور، محصول شركت ايران داروك

6- محلول دهان شويه پرسيكا: محصول شركت پور سينا

  خوشه پرور https://khosheparvar.ir/