بیماری شانکر
شانکر بیماری شایع و مخربی است که بوتهها و درختان میوه هستهدار را درگیر میکند. «شانکرها» علائم آسیبهایی هستند که غالباً در اثر آلودگی با عوامل بیماریزای قارچی یا باکتریایی رخ میدهد.
عامل این بیماری در درختان میوه هسته دار باکتری Pseudomonas syringae pv. Syringaeاست که روی برخی از سبزیها و غلات، بسیاری از گیاهان زینتی یک یا چند ساله، مرکبات، گلابی و به طور عمده درختان میوه هستهدار وجود دارد.
این بیماری باعث مرگ شاخهها یا ضعف ساختاری درخت می شود. از شانکرهای رایج میتوان شانکر سیتوسپورایی،فوموپسیس و باکتریایی را نام برد.
شانکرها معمولاً بیضیشکل و کشیده هستند، ولی از نظر اندازه و شکل متفاوتاند. معمولاً تو خالی، کمی روشن و بهصورت ضایعات قهوهای رنگ مایل به قرمزی است که بر روی پوست تنهی درخت و شاخهها یا نواحی دارای آسیبدیدگی در شاخههای کوچک ایجاد میشود.
پوست درخت معمولاً بین ناحیهی مبتلا و بافت سالم شکافته میشود ، پوست داخلی درخت به رنگ سیاه درآمده و گاهی اوقات بوی بدی دارد. معمولاً اولین نشانههای بیماری در برگهای جدیدی که در شاخهی مبتلا به بیماری میرویند ظاهر میشوند. ممکن است برگها از اندازهی طبیعی کوچکتر، به رنگ سبز کمرنگ متمایل به زرد یا قهوهای و غالباً دارای پیچیدگی و پراکنده باشند. بیماری براثر برهمکنش بین میزبان و عوامل بیماریزا ایجاد میشوند. عامل بیماریزا در چوب درخت رشد میکنند و درخت میزبان برای جلوگیری از آن تلاش میکند. چندین ماه (یا سال) زمان میبرد تا شانکرها بهقدری بزرگ شوند که شاخههای کوچک و بزرگ یا بدنهی درخت را درگیر کنند.
کنترل
کنترل بیماری مشکل است. برای درمان هیچ مادهی شیمیایی در جهان به ثبت نرسیده است. بهترین راه برای کنترل آن پیشگیری است تا گیاه را سالم نگه داشت و یا میتوان قسمتهای درگیر شدهی گیاه را در زمان مناسب هرس کرد.
برای کاهش گسترش قارچ از هرس کردن درخت باید زمانی که شاخهها خیس هستند خودداری کرد. وسایل هرس باید بعد از هر برش با استفاده از الکل یا سفیدکنندهی خانگی ۱۰٪ ضدعفونی شوند.
با گسترش علائم در تنه، درخت با ایجاد کالوس در اطراف شانکر محل آسیبدیده را میبندد. از ایجاد برش در چنین مواردی باید خودداری کرد، چون میتواند باعث فعالیت مجدد قارچها شده و سبب افزایش آسیب دیدگی شود. هر نوع برداشتن شانکر در تنهی درخت را باید به متخصصان باتجربه سپرد.
بروز بعضی از بیماریهای رابطه مستقیم با عمر درخت دارد به عبارت سادهتر بروز این بیماریها باعث کاهش عمر مفید درختان میشود که بیماری شانکر باکتریایی یکی از این بیماریها است.
بعضی از کارشناسان بر این باورند که این بیماری باکتریایی درمان قطعی ندارد. ولی باید گفته شود که شاید قبلا درمانی برای بیماری وجود نداشت ولی در حال حاضر و با توجه به پیشرفتهای حاصل شده در تولید نهادههای کشاورزی مانند کود-سمها، امکان درمان قطعی بیماری شانکر باکتریایی وجود دارد چرا که بزرگترین معضل و نارسایی در روشهای سنتی مبارزه با شانکر باکتریایی در گذشته، عدم توانایی از بین بردن عوامل بیماریزا در بافتهای عمیق داخلی بود که در حال حاضر این امکان وجود دارد و تمامی عوامل بیماریزای دخیل در بیماری شانکر باکتریایی در تمامی سطوح قابل از بین بردن بوده و بافتهای آسیب دیده ترمیم می شوند.
●بررسی روشهای مقابله با شانکر باکتریایی و معایب آن:
بیشتر روشهای سنتی در مبارزه با شانکر باکتریایی تمیز کردن محدوده به شانکر باکتریایی از شیره و استفاده از سموم قارچکش حاوی مس بصورت تنه مالی است که در این روش استفاده برای ثابت کردن این مواد روی تنه دارای شانکر از چسب باغبانی استفاده میشود.
استفاده از سم و قارچکشها بصورت تنهمالی دارای محدودیتهایی است. استفاده از قارچکشهای قوی به صورت تنه مالی، پوست آن محدوده را کاملا تخریب میکند و باعث ایجاد استرس شدیدی برای درخت خواهد شد. به همین خاطر استفاده از این روش توصیه نمیشود. و در حالت اجبار، استفاده از سموم برای مقابله با شانکر در دورهای توصیه میشود درخت فعالیت کمی دارد (ابتدای بهار یا پاییز).
از طرف دیگر به دلیل عدم امکان نفوذ سموم و قارچکشها به عمق، عوامل بیماریزا فقط در سطح تنه از بین خواهد رفت و عوامل بیماریزا در داخل تنه باقی خواهند ماند. این مورد یکی از علل است که بعضی از کارشناسان مقابله با بیماری شانکر باکتریایی را غیرعملی میدانند.
روش نوین مبارزه با شانکر باکتریایی
این روش در مقایسه با روش سنتی دارای تفاوتهای زیاد است. روش جدید بر سه اصل:
از بین بردن عوامل بیماریزا در همه سطوح (حتی عمق تنه)
ترمیم بافتهای آسیبدیده
افزایش قدرت خود ایمنی درخت
استوار بوده و به همین دلیل این روش نتیجهبخش میباشد. علت اثربخشی این روش جدید به دلیل رفع مشکل بصورت اساسی و کمک به درخت برای برگشت به حالت طبیعی است.
این در حالی است که در روشهای سنتی هیچ توجهی به ترمیم بافتهای آسیبدیده و افزایش قدرت خود ایمنی درخت نمیشود و حتی خود عوامل بیماریزا هم بصورت کامل از بین نمیروند.
راهکار درمان شانکر باکتریایی
(محصولات، نحوه و میزان استفاده)
کود-سمهای سوپرکاپ و فرمولا به همراه کود ارگانیک فولویازت یا فولویکول باید برای برای مقابله و درمان بیماری شانکر باکتریایی دردرختان میوه و نهالها استفاده شوند.
●نحوه استفاده
■مرحله اول: تنه پاشی
در این مرحله قسمتهای آلوده تنه به شانکر باکتریایی باید با استفاده از محلول ترکیبی زیر شستشو شوند. به خاطر بالا بودن دز مواد باید دقت شود که این محلول فقط روی قسمتهای آلوده تنه اسپری شود و تا حد امکان از برخورد با سایر قسمتهای درخت اجتناب شود. (میتوان قسمتهای سالم را با پلاستیک پوشاند.)
نام محصول/ مقدار در ۱۵ لیتر آب
1) سوپرکاپ ۲۰۰ سی سی
2) فرمولا ۲۰۰ سی سی
زمان استفاده:
استفاده از محلول به محدودیت زمانی ندارد و در کل دورهای که درخت سبز و بیدار است یعنی فصلهای بهار، تابستان و قابل استفاده است.
○استفاده از اجسام تیز و برنده برای تمیز کردن محدوده آلوده به شانکر در قسمت تنه خود باعث ایجاد استرس و تنش برای درخت میشود. با توجه به بالا بودن قدرت جذب این مواد از تنه نیازی به دستکاری و تمیز کردن محدوده آلوده به شانکر باکتریایی وجود ندارد و میتوان با خیال راحت و بدون دستکاری محدوده آلوده نسبت به تنه پاشی این محلول اقدام کرد.
■مرحله دوم: محلول پاشی
در این مرحله می توان از محلول ترکیبی زیر بصورت محلولپاشی روی تمامی اندام هوایی درخت شامل برگ و شاخه و تنه استفاده کرد.
○ نکته: درختانی که آلود به شانکر باکتریایی تنه هستند معمولا دچار بیماری در شاخههای بالاتر نیز هستند. از نشانههای وجود این بیماری ریزش برگهای انتهائی از سرشاخهها و خشک شدن آنها است که این نیز به نوعی بیماری قارچی باکتریایی است که با این محلول پاشی قابل درمان است. به همین دلیل باید در این محلول پاشی تمامی قسمتهای درخت بصورت کامل محلولپاشی شوند.
نام محصول / مقدار در ۱۰۰ لیتر آب
1) سوپرکاپ ۲۰۰ سی سی
2) فرمولا ۲۰۰ سی سی
3 )فولویکول/فولوی ازت ۲۰۰ سی سی
زمان استفاده:
بعد از تنهپاشی اولیه باید نسبت به محلول پاشی اقدام شود. حداکثر فاصله زمانی بین تنه پاشی و محلول پاشی باید ۲ تا ۳ روز باشد چرا که هر چقدر محلول پاشی زودتر انجام شود تاثیر تنه پاشی هم بیشتر خواهد بود.
●دفعات تکرار از این روش
محدودیتی در دفعات استفاده از این محلولها وجود ندارد و میتوان بعد از هر بار استفاده و کنترل قسمتهای آسیب دیده از شانکر باکتریایی در صورت نیاز با فاصله ۵ تا ۷ روز نسبت به تکرار تنهپاشی و محلول پاشی اقدام کرد.
اگر بیماری شانکر باکتریایی به موقع درمان نشود و قسمتهای آسیب دیده از این بیماری به موقع ترمیم نشود در کوتاه مدت درخت از بین خواهد رفت، به همین دلیل باید از بیماری شانکر باکتریایی ترسید و هر چه سریعتر نسبت به از بین بردن و ترمیم بافتهای آسیب دیده اقدام کر